Bonsai: jong geleerd is oud gedaan?

Ik heb al eens een blogpost geplaatst over een bonsai lijsterbesje, en deze foto was van tijdens het uitgraven ervan. Mijn zoontje heeft de microbe ook al te pakken? misschien wat aangemoedigd, al wou hij dolgraag papa helpen :-). Wordt een mooie familietraditie, bonsai van vader op zoon...

Bonsai: Meidoorn in virtuele realiteit

Overvloedige spijs en drank, koffie en taart... geef toe, Kerst heeft toch iets Breugheliaans... maar échte bonsailiefhebbers trotseren alle koffie- en taartoprispingen, en pijnigen op 26 december datgene dat dan nog overblijft van hun creatieve linker hersenhelft; dat beetje dat niet is beginnen lijken op taartvulling.

Back to bonsai, namelijk één van mijn 2 éénstijlige meidoorns. Eentje dat ik al meer dan tien jaar heb, en eigenhandig uitgegraven heb, 't is te zeggen, met hulp van mijn vader. Daar hoort eigenlijk ook een schitterende anekdote bij maar deze ga ik hier niet onthullen. Nu, na vele jaren van zwakke hergroei en terug aansterken (nooit meer in vollegrond herplant), was 2011 eindelijk een echt 'topjaar' voor dit boompje. Zoals een topwijnjaar voor druiven dat is zeg maar. Ik heb hem in 2011, zoals meerdere andere van m'n bonsai, verplant in een nieuw substraat, en de bemesting ook drastisch verhoogt. Gevolg was 3 x snoei dit jaar. Dit boompje was/is een langetermijnplannetje, maar als hij vanaf nu elk jaar even sterk zal groeien zoals dit jaar, wordt het misschien wel kortetermijn. Vertaald naar bonsai betekent kortetermijn voor mij dan 2 à 3 jaar. Anders, minstens 5 jaar. En dat, om te komen tot wat zou lijken op mijn 'virtuele oefening' die ik ervan maakte. Ik toon het aan de hand van onderstaande foto's: de niet-virtuele foto's tonen evolutie van dit jaar, en de rest... dat zou dus één van de mogelijkheden zijn. De andere mogelijkheid is veel minder drastisch, namelijk recht laten staan en de onderste linker tak gewoon laten staan, maar dat lijkt me meer en meer een 'saai' idee.



Is een inheemse soort altijd streekeigen ?

Omdat ik al eens een bericht plaatste over 'inheemse soorten' die je kunt gebruiken voor bonsai, wil ik graag nog even uitwijden over het onderwerp inheems. Of moeten we zeggen streekeigen? Of is inheems gelijk aan streekeigen, of omgekeerd? klinkt verwarrend en is het niet gewoon gehakketak over een simpele verwoording? Wel, neen. En het kan zelfs belangrijk zijn voor iemand die ook in bonsai bezig wil zijn met soorten die van nature hier voorkomen.

Ik probeer het uit te leggen aan de hand van een voorbeeld over meidoorn, éénstijlige meidoorn of op z'n latijns 'crataegus monogyna'. Deze soort is 'inheems' in vlaanderen (en nog wel grote regio's of landen zoals belgië, nederland, europa...). Inheems in vlaanderen betekent zoveel als 'vlaanderen behoort tot het natuurlijk verspreidingsgebied' van éénstijlige meidoorn. Streekeigen is een verdere verfijning van inheems. Je zou dus kunnen zeggen, éénstijlige meidoorn is inheems in vlaanderen en streekeigen in de vlaamse ardennen (of nog andere regio's). Terwijl je bij wijze van fictief voorbeeld ook kan zeggen 'éénstijlige meidoorn is inheems in nederland maar niet streekeigen in...de zeeuws vlaanderen'. Je zou nog veel verder kunnen gaan en op niveau van plant per plant kunnen zeggen 'deze éénstijlige meidoorn betreft een autochtone meidoorn, en dus per definitie streekeigen, behalve gewoon ook inheems'. Kort uitgelegd betekent autochtoon dat het met zekerheid achterhaald is dat de plant genenmateriaal heeft van meidoorns die hier sinds de laatste ijstijd terplekke (streekeigen) voorkwamen. Hier is wetenschappelijk onderzoek aan voorafgegaan, en er is een inventaris van locaties waar men met zekerheid kan stellen dat dit dergelijk autochtoon bronmateriaal betreft.

Tot zover ok, logisch klinkt dat. Waarom is het nu belangrijk om dat allemaal te weten.

Wel, stel je gaat op zoek in een tuincentrum en je komt tegen, .. je raadt het nooit...een éénstijlige meidoorn. Perfect, inheems én streekeigen in mijn streek, die koop ik. Wat je niet weet is dat het een éénstijlige meidoorn betreft die vanuit italië is geïmporteerd als jong plantsoen, of die ooit vermeerderd is geweest (zaad of stek) vanuit plantmateriaal met italiaanse roots zeg maar. Zulke dingen staan ook niet op het etiket want crataegus monogyna is toch crataegus monogyna wie maalt daar nu om, niet. In dat geval heb je dus een meidoorn gekocht die inheems is in italië (jawel dat kan), alsook in vlaanderen of nederland, maar die helemaal niet streekeigen is in jouw streek omdat het net plantsoen betreft dat is geïmporteerd of ooit is vermeerderd uit geïmporteerd materiaal. Vele kwekerijen weten op dat vlak zelf maar half de klepel hangen.

Niet zo erg denk je? Wel toch wel, want zo'n italiaanse meidoorn ziet er van blad wel iets anders uit (scherpere bladranden, dieper ingesneden), maar vooral...die loopt veel vroeger uit dan onze inheemse meidoorns. Dat komt omdat die plant genen-materiaal heeft geërfd, en in italië is het warmer dan bij ons, en lopen die planten ook vroeger uit. Gevolg is dat ze veel vroeger uitlopen en bloeien, veel gevoeliger zijn voor vorstschade omdat het bij ons kouder is/langer vriest. Bijgevolg ook gevoeliger voor ziektes zoals bacterievuur enz. Ook voor insecten die afhangen van meidoornbloesems niet zo interessant want die zijn 'geprogrammeerd' om een piek in populatie te hebben net op moment dat onze streekeigen meidoorns in bloei komen, en niet een maand vroeger. Biodiversiteit dus.
Let er eens op in het voorjaar, als je hagen of tuinen ziet met meidoornhagen waar delen van de haag veel vroeger in blad komen dan andere delen. Leer ook eens het verschil zien tussen inheemse streekeigen meidoorns en de 'italiaanse meidoorns'.

Jammer genoeg nemen veel kwekerijen het niet te nauw met dergelijke zaken, waardoor onze natuur ook een stukje van zn oorspronkelijk genenmateriaal verloren ziet gaat door verwildering van die niet-streekeigen meidoorns. Op die manier gaat onze natuur een stukje achteruit. En de enige reden waarom er italiaanse meidoorns aangeboden worden is...oja, ze zijn goedkoper.

Bonsai in de sneeuw op 19 december 2010

Nog een leuke oude foto. Het weertje ziet er dit jaar toch helemaal anders uit, kleddernat, met nog 2 dagen te gaan, zou het? In ieder geval staat er nu een afdakje van een tuinkabouterhuisje boven 13 van mn bonsai (of bonsai-to-be). Trouwens van links naar rechts op de foto: ruwe berk, veldiep (olm), en 2 stuks éénstijlige meidoorn.

...Still dreaming of a white Christmas...

bonsai: Detailfoto vertakking meidoorn

Vond ik wel leuk, tijdens het nemen van enkele foto's... een close-up van de vertakking van een meidoorn, die begint te verfijnen. 2011 was een superjaar voor deze meidoorn. De opbouw van deze gesteltak zit goed, natuurlijk moeten we nog veel verder verfijnen...

bonsai: Uit de oude doos

Ik botste onlangs op deze oude foto. Eentje van toen ik nog het ouderlijke nest niet was uitgevlogen. Helaas kon ik de datum van de foto niet meer achterhalen, maar dit moet ergens 2005 zijn vermoed ik.
Bovenaan: links Aalbes op rots (vanuit stekje) en daarnaast Chinese jeneverbes (vanuit kwekerijplant)
Onderaan: link Japans vijfnaaldendennetje en daarnaast Europese larix (yamadori)

Van deze 4 heb ik er nog 2 over, de aalbes en europese larix

bonsai Winterberging à l'improviste

mijn 'geïmproviseerde' winterberging voor 13 van m'n boompjes. Er moet nog een dikke doorzichtige plastic over, met enkele openingen zodat er nog wat water kan gegeven worden indien nodig, en zodat er nog luchtcirculatie is.

bonsai Larix Kaempferi (japanse larix): verplanten 2012

Wat je zoal kunt doen tijdens herfst/winter wanneer andere bonsaibezigheden wat stilgevallen zijn... onder andere je bonsai inspecteren, bestuderen, observeren, en tot de conclusie komen dat de boom eigenlijk verkeerd in zijn schaal staat. Namelijk te recht, als je de stamlijn bekijkt die in het bovenste deel afbuigt naar rechts. De boom is pas eind winter 2011 in zijn schaal gezet met aangepast grondmengsel, maar zal in 2012 opnieuw verplant worden. Hij krijgt wat respijt naar wortelsnoei toe (slechts beperkt nodig) maar zal dus onder een andere hoek in de schaal komen te staan, waardoor de boom er evenwichtiger zal uitzien. Twee foto's: één zoals hij er nu bij staat, en één die de boom toont onder welke hoek hij herplant zal worden.

inheemse soorten voor bonsai

Misschien handig voor mensen die houden van 'onze' natuur, van 'onze' bomen, en graag willen weten welke inheemse soorten zonder veel moeite beschikbaar (en bruikbaar) zijn en als bonsai gehouden kunnen worden. Geen limitatieve of volledige opsomming van alle mogelijke soorten, maar een selectie waar ik zo meteen aan denk. Ik zet er meteen ook de latijnse benaming bij, zodat u de soort herkent en zich in boomkwekerijen (als u daar gaat zoeken) niet laat misleiden door variëteiten of cultivars aan te schaffen. Enkele soorten heb ik niet vermeld omdat deze vrij moeizaam te houden zijn of het soorten zijn die werkelijk een grote uitdaging zijn (bijv. diverse wilgensoorten)

• zomereik (quercus robur)
• gewone lijsterbes (sorbus aucuparia)
• zwarte els (alnus glutinosa)
• haagbeuk (carpinus betulus)
• beuk (fagus sylvatica)
• veldesdoorn of synoniem spaanse aak (acer campestre)
• zoete kers of synoniem boskers (prunus avium): NIET de massaal gecultiveerde kersensoorten (!)
• verschillende bessenstruiken zoals aalbes / rode bes (ribes-)
• gewone vogelkers (prunus padus)
• sleedoorn (prunus spinosa)
• éénstijlige meidoorn (crataegus monogyna): LET WEL: in sommige centra wordt de italaanse aangeboden ipv de inheemse crataegus monogyna (!)
• ruwe iep (ulmus glabra)
• gladde iep (ulmus minor) of ook wel veldiep genoemd (soms hollandse iep)
• ruwe berk (betula pendula): LET WEL: niet de treurberk
• linde (tilia cordata)
• wilde appelsoorten (malus sylvestris): NIET de massaal gecultiveerde eetbare soorten
• mispel (mespilus germanica)
• gewone hazelaar (corylus avellana): LET WEL niet de krulhazelaar
• gewone es (fraxinus excelsior)

bonsai materialen en gereedschappen

Het lukt pas om bonsai te maken en te onderhouden met duur japans bonsaigereedschap. Wel, geen probleem als je vele honderden euro wil besteden aan een ruim assortiment gesmede japanse tangen, maar laat ik enkele alternatieven voorstellen:

- DRAAD-KNIPTANG: een bektang(etje) uit de lokale doe-het-zelf zaak uit staal. Handig om draad weg te knippen van bedrade takken. Te gebruiken tot zeker aluminium draad van 2 tot 4mm

- SNOEITANG: een kwalitatieve snoeischaar voor basis wortelsnoei en wegsnoeien van dunne tot dikke takken. Een echte bonsai concaaf- en knobbeltang zijn de enige gereedschappen die ik wel aanraad, zeker om wonden af te werken (op de stam of op gesteltakken). Met een gewone snoeischaar lukt dit namelijk niet, en de bedoeling is wel om een mooie snoeiwond achter te laten, liefst wat uitgehold zodat deze goed kan toegroeien en overgroeien (zonder bolvormige verdikking achteraf). Een gewone goedkopere basis bonsai snoeischaar is ook aan te raden voor de gewone onderhoudssnoei als je binnenin de kroon moet doordringen om te kunnen snoeien. Anders gebruik ik de gewone snoeitang.

- VERPOTmateriaal: mijns insziens geen speciaal gereedschap nodig. Geen speciale 'harkjes', geen bezempjes, geen eetstokjes; en als wortelhaak gebruik ik het ijzer van oude autoantenne die ik gewoon geplooid heb en de top bol gevijld. Een speciale wortelhaak zou ik wel 'kunnen' gebruiken, maar ik klaar de klus blijkbaar ook zonder tot nu toe. Misschien eens als kerstkado ;-). Ik gebruik eigenlijk vooral mijn vingers, een gewone snoeischaar, soms concaaftang om in de wortelkluit door te dringen en wortels weg te snoeien.

- GIETER: geen speciale gieter nodig...kies een standaar plastiek gieter verkrijgbaar in elk goed tuincentrum. Een model dat wat platter is en met iets langere tuit is handig om onder de onderste takken te raken en zo te kunnen gieten op de grond. Ik gebruik eigenlijk een gewone gieter met vrij lange tuit, en heb de sproeikop gewoon omgedraaid zodat het water naar boven sproeit in een boog, ipv naar onder. Op die manier kan ik alsnog efficiënt het grondoppervlak gieten.

- OVERIGE: een vouwbare takkenzaag, schoffeltje, aluminium bonsaidraad in verschillende diktes (courant 1mm en 2mm).

Bonsai oppotten (van vollegrond naar pot): hoe ik het doe

In de veronderstelling dat het gaat om een boompje van al wat leeftijd (waar ondertussen al wat snoei aan gebeurd is), waarbij het gaat om een gezonde plant, die al eens herplant is geweest en waar dus zekerheid is dat er al flink wat wortels zijn

stap 1:
Rondom met een voldoende scherpe gewone spade alle wortels doorsteken. De spade dan schuin onder de boom doorsteken en zo de plant met grond en al omhoogtillen. De boom komt dan met grond en al op het blad van de spade te staan, en zo schuif ik de spade met het blad over de put. Ik hou de spade op de grond met de voet.

stap 2:
met een gewoon tuinharkje de grond op die manier beginnen weghalen. Overal tegelijk, boven, zijkant, en van zodra je het zaakje kunt opheffen, zeker ook de onderkant. Als er teveel wortels in de weg beginnen te zitten, overschakelen naar een fijnere wortelhaak. Zoveel als mogelijk ter plekke de aarde weghalen. Indien dit lang duurt, af en toe de blootgekomen wortels beginnen bestuiven met plantenspuit met water.

stap 3:
een ruime kuip voorzien (metserskuip) en een tuinslang. De boom met de resterende grond in de kuip houden en met de lans op een fijnere straal (volle kracht mag) alle resterende aarde zoveel als mogelijk afspuiten. Daarbij af en toe met de handen door de kluit gaan. Meteen kan je met je vingers de wortels ook uitkammen.

stap 4:
de vrijgemaakte wortels inspecteren en beginnen snoeien. Reken erop dat je zowat de helft zult kunnen/mogen wesnoeien. Penwortels mogen compleet weggesnoeid worden indien er voldoende andere wortels zijn. Sommige grotere wortels mogen eveneens compleet weg (als die lelijk uitgegroeid zijn of op vervelende plaats), andere wortels die moeten overblijven voor het eindresultaat worden gewoon ingekort tot ze vlot in de voorziene pot kunnen passen. Heel lange dunnere wortels die over en door andere wortels groeien en knellen, ook wegsnoeien of zo inkorten dat je ze kunt herpositioneren en ze terug goed komen te liggen. Kriskras wortels zijn ongewenst.

stap 5:
de voorziene pot moet al voorbereid zijn op voorhand, de gaten afgedekt met gaas (of potscherven), desnoods een verankeringsdraad al voorzien door de gaten, en een eerste laag grondmengsel. Daarna een hoopje grondmengsel toevoegen (bergje maken) en daarop de wortelhals uitspreiden zoals gewenst, zachtjes heen en weer in nestelen zodat de boom wat uitzakt en de grond tussen de wortels komt. Meestal giet ik dan al een eerste keer. Daarna stelselmatig de resterende grond toevoegen, werk met je vingers, dat gaat snel en goed. Een speciaal eetstokje heb je hiervoor zeker niet nodig. Je vingers beschadigen de wortels zelfs minder, want een eetstokje heeft geen gevoelige vingertoppen die weten wanneer ze wortels raken of wanneer je de grond te hard aan het aanduwen bent.

stap 6:
verankeringsdraad (indien nodig om te voorzien) aanspannen. En daarna alles goed gieten. Giet tot de grond goed doorweekt is. Als indicatie: een plant in een pot van ongeveer 25 op 40 en 10cm diep, daar giet ik een halve gieter water op, tot het onderaan uit de gaten stroomt.

stap 7:
indien in de lente uitgevoerd zet je de boom op een plaats waar hij minstens enkele weken wat beschut is tegen late vorst, wind,...
indien in de herfst uitgevoerd, zet je de boom op een plaats waar hij de hele winter beschermd is tegen vorst en flinke wind. Boompjes in de herfst opgepot van vollegrond naar schaal (of van schaal naar schaal met wortelsnoei) zullen het meest gevoelig zijn, dus absoluut voorzien in extra winterbescherming zoals in een garage (geen verwarmde) met een venster of dergelijke. Koude mag, maar vriestemperaturen kunnen beschadigen of de boom minstens serieus verzwakken met als gevolg een zwakke opkomst in de daaropvolgende lente (of met schade aan takken, wortels).

Een paar foto's van verplantwerken (niet noodzakelijk voorbeelden van alle bovenstaande stappen), helaas geen hele reeksen, gezien ik hier geen voldoende beschikbaar fotomateriaal heb.



bonsai Veldesdoorn (acer campestre) - een ramp overleefd

Deze kleine veldesdoorn heeft wel wat meegemaakt, zeg maar nabije dood ervaring. In 2001 aangeschaft als startmateriaal, met een vorm die helemaal niet meer lijkt op wat hij nu is. Vele snoeiwonden zijn echter mooi genezen en zelfs grotere zijn compleet toegegroeid/overgroeid en geven het boompje eigenlijk wel flink wat karakter zonder dat het storend is. In 2007 is door mijn vakkundig toedoen het boompje op stervan na dood geweest door een verkeerde behandeling met insecticide, namelijk één voor luizen in tapijten ed, in plaats van voor buitenshuis gebruik. Gevolg: quasi alle fijnere vertakking, en vele gesteltakken compleet kapot. 2008 was een jaar van terugsnoeien tot bijna op de stam. Daarna in 2009 in vollegrond, en gelukkig herleefde hij. Wat een sterke bomen, die krijg je dus niet zomaar klein, ze hebben ook flink wat groeikracht natuurlijk. Niet voor niets worden ze zeer frequent gebruik in hagen ed. Enfin, in voorjaar 2011 mocht hij er terug uit, en hij is zo aangesterkt dat hij gedurende slechts 2 seizoentjes flink verdikte en daardoor ook mooi callus vormde aan de vele snoeiplekken. Er zat ook een grote wond nabij de wortelhals, omdat ik meteen bij uitplanten in vollegrond ervan geprofiteerd heb om een lelijke wortelaanzet weg te nemen (leek net een knikkende knie); goed gelukt zou ik zo zeggen. Natuurlijk heeft het boompje nu nog een lange weg te gaanvoor de fijnere vertakking er zal aankomen, geen sinecure met een klein formaat veldesdoorn als dit (35 à 40cm ong) die zowiezo wat stakerig uitgroeien.

  

bonsai Lijsterbes (Sorbus Aucuparia) oppotten

Gewone Lijsterbes, sorbus aucuparia, 12 à 13 jaar oud, begonnen vanuit zaailing, zoals iedereen die wel tegenkomt in de tuin waar lijsterbessen in de buurt staan. In het begin van mijn bonsaimicrobe dus, en zoals de meeste beginnelingen, veel te snel in een bonsaipotje opgepot. Sinds 2007/2008 terug in vollegrond met jaarlijks flink terugsnoeien. Sinds nov. 2011 terug in bonsaipot dus. Lijsterbessen als bonsai, en in dit formaat, vertakken moeizaam, en verdikken ook niet snel. Deze is ongeveer 30 à 35cm hoog, wordt misschien in de toekomst nog wat ingekort in de top, en verder verfijnen qua vertakking. Stammetje is dun maar nog in verhouding in dit formaat, en past wel bij de ranke stam van een lijsterbes in de natuur.